Tưởng nhớ "Altair 8800"

Ngày 1/4/2010, bác sĩ Henry Edward Roberts từ trần vì bệnh phổi tại thị trấn Cochran (bang Georgia, Mỹ), thọ 68 tuổi. Là một bác sĩ đa khoa ở miền quê, ông được yên nghỉ giữa hoa đồng, cỏ nội. Hầu hết những người đến viếng bác sĩ Roberts đã từng là bệnh nhân của ông. Những dòng chia buồn trong sổ tang của gia đình Roberts tái hiện hình ảnh của một thầy thuốc tận tụy:

"Tôi sẽ nhớ ông nhiều lắm. Ông luôn đến khám khi chúng tôi cần ông. Ông là bác sĩ của gia đình tôi trong nhiều năm và là một người láng giềng tốt".

"Ông là một thầy thuốc tuyệt vời. Không từ ngữ nào diễn tả được nỗi buồn của chúng tôi khi cộng đồng chúng ta mất đi một thầy thuốc như vậy".

"Bác sĩ Roberts là bác sĩ của tôi trong nhiều năm. Ông luôn lắng nghe tôi, quan tâm đến sức khỏe của tôi một cách chân thành. Đối với tôi, ông là một người bạn. Tôi không bao giờ rời phòng khám của ông mà thiếu một cái bắt tay thân ái".

Những láng giềng của bác sĩ Roberts đã quen thuộc bao năm hình ảnh một người cao lớn, luôn hoạt động, luôn thích chế tạo các vật dụng. Ông là một thợ mộc lành nghề, lại tỏ ra am hiểu các thiết bị điện tử. Có lần ông dùng rất nhiều diode phát quang (LED) để tạo ra "thanh kiếm ánh sáng" như trong phim Star Wars cho cậu bé nhà bên.

Có lẽ chỉ những người làm việc với ông bốn mươi năm trước mới nhớ rõ Ed (tên gọi thân mật của bác sĩ Roberts) là kỹ sư điện từ trước khi bước vào trường y.

Thuở ấu thơ, Roberts muốn trở thành một bác sĩ nông thôn, đến khám bệnh trong các gia đình. Có lẽ ước mơ của cậu bé Ed phát xuất từ nghề y tá của mẹ. Cha cậu là thợ sửa đồ điện, rất ham mê kỹ thuật.

Trước ngưỡng cửa đại học, Roberts bỗng nghiêng về phía cha: anh chọn học ngành kỹ thuật điện tại Đại học Oklahoma vì yêu thích các loại máy móc mà anh thấy các bác sĩ thường dùng trong phẫu thuật. Do có kiến thức chuyên môn, khi gia nhập quân đội, Roberts làm việc ở phòng thí nghiệm vũ khí trong căn cứ không quân Kirtland tại Albuquerque (bang New Mexico).

Ảnh hưởng bởi sự xuất hiện của những máy tính lớn tại Albuquerque từ Thế Chiến II phục vụ cho việc chế tạo vũ khí nguyên tử, trong thập niên 1960 Albuquerque là "thủ đô điện tử" của nước Mỹ với nhiều xưởng chế tạo linh kiện điện tử. Đầu thập niên 1970, tìm mua các loại vi xử lý tại Albuquerque dễ dàng hơn tại bất cứ thành phố nào khác.

Khi giải ngũ, Roberts ở lại Albuquerque, thành lập Công ty MITS (Micro Instrumentation and Telemetry Systems) chuyên sản xuất những bộ đồ chơi kỹ thuật số. Sau một thời gian, ông quyết định chế tạo máy làm tính (calculator).

Vào năm 1974, khi thiết kế loại máy làm tính lập trình được, Roberts mạnh dạn sử dụng vi xử lý mới nhất: Intel 8080. Tự chế tạo các bảng mạch đóng vai trò bộ nhớ, bộ xuất/nhập dữ liệu (điều khiển băng giấy đục lỗ), cuối cùng Roberts có được một chiếc máy khá gọn, có thể đặt trên bàn. Ông đặt tên cho máy là Altair 8800. Tên gọi Altair được chọn theo đề nghị của con gái ông, vì cô bé đang say mê theo dõi mỗi tối cuộc hành trình đến ngôi sao Altair kỳ diệu của con tàu Enterprise trong bộ phim truyền hình Star Trek.

Lập trình cho máy Altair không dễ dàng: phải dùng một dãy công-tắc và một nút bấm "Enter" để nạp từng chỉ thị ở dạng nhị phân vào bộ nhớ.

Đầu năm 1975, máy Altair 8800 được quảng cáo trên trang bìa tạp chí Popular Electronics, thu hút sự chú ý của giới sinh viên kỹ thuật, nhất là những người có kiến thức về lập trình. Khi đọc dòng quảng cáo về Altair 8800, Paul Allen - kỹ sư của Công ty Honeywell - lập tức đem quyển tạp chí đến cho người bạn kém anh hai tuổi - Bill Gates, sinh viên Đại học Harvard. Allen và Gates hiểu ngay rằng với việc sử dụng vi xử lý Intel 8080, máy Altair 8800 có thể chạy trình thông dịch ngôn ngữ BASIC giống như máy tính lớn ở các trường đại học.

Allen va Gates viết thư cho Công ty MITS, thông báo rằng có thể cung cấp trình thông dịch BASIC cho máy Altair 8800, giúp người dùng máy đó lập trình với ngôn ngữ cấp cao. Nhận được lời mời từ MITS, Allen và Gates hối hả lập trình bộ thông dịch BASIC bằng cách giả lập vi xử lý Intel 8080 trên máy tính lớn PDP-10. Allen và Gates được Công ty General Electric cho phép làm việc với máy PDP-10 từ khi còn là học sinh trung học.

Hoàn tất sản phẩm sau một tháng, Allen lập tức bay đến Albuquerque, mang theo bộ thông dịch BASIC dưới dạng cuộn băng giấy đục lỗ. Trước sự chứng kiến của Roberts, Allen cho Altair 8800 nạp trình thông dịch BASIC, nhập dòng lệnh "10 print 2+2" (10 là số hiệu dòng lệnh) và nhận được kết quả "4" trên băng giấy đục lỗ. Roberts đồng ý ký hợp đồng với Allen và Gates (tự nhận là nhóm Micro-Soft) nhằm xây dựng bộ thông dịch "Altair BASIC" để bán kèm theo máy Altair 8800. Gates ngừng việc học tại Harvard, đến làm việc cùng với Allen tại trụ sở của MITS. Thành quả của Allen và Gates trong thời gian đó trở thành sản phẩm đầu tiên của Công ty Microsoft.

Hai năm sau, khi công việc kinh doanh đang phát đạt, Roberts bỗng nhiên bán lại Công ty MITS, rời khỏi Albuquerque, đầu tư xây dựng trang trại tại Cochran (bang Georgia). Như một người dạo chơi trong cuộc đời, ông muốn có sự thay đổi. Trải qua vài năm làm nghề nông, nhớ lại ước mơ thuở bé, Roberts thi vào trường y thuộc Đại học Mercer (năm 1982).

Bác sĩ David Roberts - con trai của Edward Roberts - kể rằng khi bệnh của cha anh trở nặng, Allen và Gates thường gọi điện thoại thăm hỏi. Trên giường bệnh, cha anh vui mừng vì Gates đột ngột đến thăm. Một tuần sau cuộc hội ngộ đó, cha anh qua đời.

Ngay trong ngày 1/4/2010, trên trang nhật ký The Gates Notes, Gates và Allen cùng viết bài "Tưởng nhớ Edward Roberts":

"Chúng tôi đau buồn sâu sắc khi Ed Roberts - người bạn, người thầy của chúng tôi - qua đời. Xin thành kính chia buồn cùng gia đình ông.

Ed thực sự là người tiên phong trong cuộc cách mạng máy tính cá nhân dù ông không luôn luôn được tôn vinh xứng đáng. Ông là một người mạnh mẽ, hóm hỉnh, luôn quan tâm sâu sắc đến bất cứ ai làm việc cho ông, trong đó có chúng tôi. Ed đã sẵn lòng tạo cơ hội cho chúng tôi, hai chàng trai trẻ đam mê máy tính từ rất lâu trước khi chúng trở thành thiết bị thông dụng trong đời sống. Chúng tôi luôn biết ơn ông vì điều đó. Ngày mà phần mềm chưa được kiểm nghiệm của chúng tôi chạy được trên máy Altair của ông đánh dấu sự mở đầu của bao điều kỳ diệu.

Chúng tôi vẫn nhớ về những ngày xưa thân ái, khi cùng làm việc với Ed ở Albuquerque, tại trụ sở của MITS ngay trên quốc lộ 66. Nơi ấy xảy ra bao điều mới mẻ mà cả hai chúng tôi đều không tưởng tượng được.

Trên tất cả, chúng tôi luôn nhớ về Ed như một người giàu lòng trắc ẩn. Vì vậy chúng tôi hiểu vì sao ông dành nửa đời còn lại của mình để theo đuổi ngành y, trở thành một bác sĩ nông thôn nhận khám cho bệnh nhân khi được gọi. Rất nhiều người sẽ còn nhớ đến ông và chúng tôi cảm thấy mình may mắn được quen biết ông".

NGỌC GIAO